Στη χαμένη γενιά της κρίσης οι 16 στους 100 νέους

Σπούδασε ιατρική στο Δημοκρίτειο, έκανε το αγροτικό του στη Μυτιλήνη και το 2012 πήρε την απόφαση να φύγει, για να μην πέσει κι αυτός στη «μαύρη τρύπα» της χαμένης γενιάς των NEETs (νέοι άνθρωποι εκτός εκπαίδευσης, κατάρτισης και απασχόλησης).

«Οταν τελείωσα το αγροτικό μου έπρεπε να περιμένω εννιά μήνες για ειδικότητα, άνεργος, δίχως καν επίδομα. Στην αρχή του αγροτικού έπαιρνα 1.960 ευρώ με τις εφημερίες. Οταν τελείωσα, 18 μήνες μετά, έπαιρνα 1.300 για την ίδια δουλειά και με συνθήκες παράνομες για τα ευρωπαϊκά στάνταρ. Προοπτική στην Ελλάδα δεν υπήρχε κι έτσι έφυγα»… Ο Μιλτιάδης κατάφερε να αποδράσει. Αντίθετα, πολλοί συνομήλικοί του, χωρίς ίσως τις ίδιες σπουδές, μένουν εγκλωβισμένοι στον φαύλο κύκλο μιας οικονομίας που τρώει τα παιδιά της.

Η έρευνα
Τα συμπεράσματα της μεγάλης έρευνας που διεξήγαγαν για έναν ολόκληρο χρόνο το Πανεπιστήμιο Κρήτης και το ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ με 31 καθηγητές και ερευνητές από διάφορα επιστημονικά πεδία είναι ενδεικτικά: Το 2015 το ποσοστό των NEETs, δηλαδή των νέων 15-29 ετών που δεν δουλεύουν, δεν εκπαιδεύονται και δεν καταρτίζονται στην Ελλάδα, ήταν 17,2%, δηλαδή 1,9 ποσοστιαίες μονάδες μικρότερο από το αντίστοιχο του 2014 (19,1%), αλλά πολύ μεγαλύτερο από το ποσοστό πριν από την κρίση (11,4% το 2008 και 14,8% το 2010). Πέρυσι το ποσοστό των NΕΕΤs στη χώρα μας ήταν κατά 42% μεγαλύτερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, ενώ τον Μάιο του 2016 διαμορφώθηκε στο 16,4% επί του συνόλου του νεανικού πληθυσμού. «Τα αυξανόμενα ποσοστά των ΝΕΕΤs κατά τη διάρκεια της κρίσης είναι ένδειξη αδυναμίας αποτελεσματικής και μόνιμης μετάβασης των νέων από την εκπαίδευση στην απασχόληση, με αποτέλεσμα την πρόκληση αρνητικών κοινωνικών και οικονομικών επιπτώσεων που αποτελούν απειλή για την κοινωνική συνοχή» δηλώνει ο επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας, καθηγητής Νίκος Παπαδάκης.

Πάνω από τα 2/3 των νεο-απόκληρων είναι μακροχρόνια άνεργοι, κάτι που κατά τους ειδικούς αντανακλά τη διάρρηξη του κοινωνικού ιστού της Ελλάδας. Παρότι οι περισσότεροι φαίνεται να γνωρίζουν έστω μια ξένη γλώσσα, με κυρίαρχη την αγγλική, αυτό δεν μπόρεσε να τους αποδώσει περισσότερες ευκαιρίες, ενώ η ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες φαίνεται ότι δεν ήταν επαρκής και θα πρέπει να καλλιεργηθεί ακόμα περισσότερο.

Η έρευνα σκιαγραφεί και την αναποτελεσματικότητα της κατάρτισης στην Ελλάδα. Μόλις 17,7% των NΕΕΤs έχει συμμετάσχει σε πρόγραμμα κατάρτισης και από αυτούς το 67,6% την κρίνει αναποτελεσματική ως προς την κύρια λειτουργία της ως ενεργητική πολιτική απασχόλησης. Σύμφωνα με τη μελέτη, δύο είναι τα βασικά προφίλ των NΕΕΤs:

• Ατομα κυρίως 22-24 ετών, ως επί το πλείστον γυναίκες με μεσαίο/χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και χωρίς πρότερη εργασιακή εμπειρία. Στην ομάδα ανήκει και αξιοσημείωτο ποσοστό αποφοίτων Ανώτατης Εκπαίδευσης που όμως δεν διαθέτουν εργασιακή εμπειρία.

• Νέοι κυρίως 22-24 ετών, ως επί το πλείστον γυναίκες με μεσαίο και χαμηλό μορφωτικό επίπεδο που διαθέτουν εργασιακή εμπειρία. Και σε αυτό το προφίλ εκπροσωπούνται αρκετοί απόφοιτοι ΑΕΙ-ΤΕΙ με πρότερη εργασιακή εμπειρία. Δεν είναι, όμως, μόνο η ανεργία.

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι νέοι άνθρωποι υφίστανται τις συνέπειες των δομικών αλλαγών στην αγορά εργασίας και στις εργασιακές σχέσεις, όπως η επέκταση των διαφόρων μορφών «προσωρινής εργασίας», η «μερική απασχόληση», ή η στροφή στο μοντέλο του «just in time workforce». Τι σημαίνει αυτό; Η επισφαλής και απόλυτα ευέλικτη εργασία διευρύνεται και συχνά προβάλλει ως η μοναδική «εναλλακτική»…

Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το εύρημα της υπερ-αντι­προσώπευσης των πτυχιούχων Ανώτατης Εκπαίδευσης: 27,4% των Ελλήνων NΕΕΤs είναι πτυχιούχοι Ανώτατης Εκπαίδευσης. Εν αντιθέσει με τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες όπου στη «χαμένη γενιά» εντοπίζονται κυρίως ανειδίκευτοι νέοι, στην Ελλάδα περισσότεροι από 1 στους 4 είναι πτυχιούχοι ΑΕΙ.

Αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να συνεχιστεί το brain drain, με οδυνηρές συνέπειες για τη χώρα. Aλλωστε, το 21,6% σκέφτεται τη μετανάστευση στο εξωτερικό…

Oσο η «χαμένη γενιά» διογκώνεται με χιλιάδες νέους να μένουν εκτός εργασίας, εκπαίδευσης και κατάρτισης, τόσο η απαξία για το πολιτικό σύστημα και το πολιτικό προσωπικό αυξάνεται. Με την ίδια τη δημοκρατία -τελικά- να μπαίνει στο στόχαστρο… Το πλέον ανησυχητικό είναι πως το έλλειμμα εμπιστοσύνης της νέας γενιάς απέναντι στο πολιτικό σύστημα δεν ανιχνεύεται μόνο στους «απόκληρους» αλλά σε όλους. Ερωτώμενοι για το ποιος ευθύνεται περισσότερο για την κατάστασή τους, το 61,8% των NEETs και το 53% των μη NEETs υποδεικνύουν το πολιτικό σύστημα ως κύριο υπεύθυνο.

Ακόμη χειρότερα, το 91,4% του συνόλου των νέων (91% των NΕΕΤs) δεν εμπιστεύεται το ελληνικό κράτος ως προς τις δομές προστασίας των πολιτών, ενώ το 92,1% του συνόλου (95,3% των NEETs) έχει αρνητική και μάλλον αρνητική άποψη για το πολιτικό προσωπικό της χώρας. Ετσι, το 45,2% των NEETs και το 36% των υπολοίπων δηλώνουν ότι δεν θα ψήφιζαν.

Ο βαθμός αποχής αυξάνεται όσο μειώνεται το οικογενειακό εισόδημα. Επιπλέον το 42,9% των NEETs και το 38,7% των μη NEETs (39,4% του συνόλου των νέων) δεν τοποθετούνται πουθενά στον ιδεολογικό άξονα Αριστερά – Δεξιά, ευρισκόμενοι σε αδυναμία να συνταχθούν με ιδεολογικές αναφορές και ταυτότητες. «Είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά τα ευρήματα αναφορικά με την εμπιστοσύνη στο ελληνικό κράτος και τους θεσμούς-υπηρεσίες του. Αποτυπώνεται μια διευρυμένη και δυσοίωνη απαξία» παρατηρεί ο κ. Παπαδάκης, προσθέτοντας πως το ίδιο κλίμα επικρατεί και σε άλλες χώρες της Ευρώπης σε επίπεδο νεανικού πληθυσμού. «Οι οιωνοί δεν είναι καθόλου καλοί» σχολιάζει…

Η 23χρονη Εύα από το Ηράκλειο Κρήτης το βιώνει στο πετσί της. «Είναι πολύ δύσκολο να μη βρίσκει κανείς δουλειά. Να θέλει να συνεισφέρει στην οικογένεια αλλά να μην μπορεί και ταυτόχρονα να βλέπει γύρω του τόσους άνεργους».

Αποκλεισμένη από την αγορά εργασίας, την εκπαίδευση ή την κατάρτιση προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στον ρόλο της νέας μητέρας και της άνεργης. Στα χέρια της έχει μόνο ένα πτυχίο από ΙΕΚ της Κρήτης για ονυχοπλαστική κι ένα 6μηνο δουλειάς σαν προϋπηρεσία σε κομμωτήριο. «Μου προτείνουν μισθούς 300-400 ευρώ με την προϋπόθεση να πληρώνω εγώ την ασφάλισή μου και ενοίκιο 150 ευρώ για τον χώρο που θα κάθομαι στο κομμωτήριο… Δεν συμφέρει. Θα ψάξω δουλειά σε σούπερ μάρκετ ή σαν καθαρίστρια»… Αρκετά χιλιόμετρα μακριά, στο παγωμένο Γκέτεμποργκ, ο Μιλτιάδης βιώνει το σουηδικό μοντέλο εργασίας, που είναι, όπως λέει, ένα από τα καλύτερα στον κόσμο. «Η επιλογή ήταν για μένα απλή. Είχε να κάνει με την επιβίωσή μου. Είναι όμως κρίμα. Η Σουηδία παράγει αεροπλάνα και πληρώνεται γι’ αυτά. Εμείς παράγουμε γιατρούς, τους εκπαιδεύουμε πολύ ακριβά και τους αφήνουμε να φύγουν για να ενισχύσουν τα συστήματα της Γερμανίας, της Αγγλίας, της Σουηδίας, με αποτέλεσμα αυτές οι χώρες να μη χρειάζεται να παράγουν τόσους γιατρούς. Οι φόροι που πληρώνω εγώ κάθε μήνα ως γιατρός είναι ίσοι με τον ολόκληρο μισθό μιας νοσοκόμας στη Σουηδία»…

Διαταραχές ύπνου και όρεξης
Ο Μιλτιάδης δεν καπνίζει. Αντίθετα, για τους χιλιάδες NΕΕΤs της Ελλάδας το κάπνισμα είναι μια κάποια διέξοδος για τη διαχείριση του άγχους τους. Το 21,1% άλλωστε έχουν επισκεφθεί ψυχολόγο ή ψυχίατρο στο παρελθόν. Το 25,6% έχει καταθλιπτικό συναίσθημα και το 30,7% εμφανίζουν διαταραχές ύπνου. Επίσης το 26,1% εμφανίζει διαταραχές όρεξης για φαγητό, το 17,5% χαμηλή αυτοεκτίμηση και το 4,8% ευχές θανάτου ή και αυτοκτονικό ιδεασμό. Ειδικά τις τελευταίες 15 μέρες το 27,1% ανέφερε ότι για πάνω από τις μισές μέρες ή σχεδόν καθημερινά είχε άγχος/νεύρα/ένταση. Το 45,8% χαρακτηρίζει «δύσκολη και ανυπόφορη» την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα και για το 60,6% απόλυτη προτεραιότητα είναι η εύρεση εργασίας (ενώ αντίθετα για τους μη NΕΕΤs η συνέχιση των σπουδών σε ποσοστό 51,6%).

Η μελέτη καταλήγει σε δέσμη παρεμβάσεων για την ανάσχεση του φαινομένου. Οι ερευνητές, ωστόσο, δεν μπορούν παρά να παραδεχτούν πως η αντιστροφή, πόσω μάλλον η εξάλειψη προϋποθέτει συνολικότερες εξελίξεις στις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες και στο μείγμα πολιτικών σε επίπεδο χώρας αλλά και ΕΕ.

• 21,1% έχει επισκεφθεί ψυχολόγο ή ψυχίατρο, το 25,6% έχει καταθλιπτικό συναίσθημα, το 17,5% χαμηλή αυτοεκτίμηση και το 4,8% αυτοκτονικό ιδεασμό