Η Παγκόσμια Ημέρα Θεάτρου είναι η ετήσια γιορτή της διεθνούς θεατρικής κοινότητας, από το 1961, όταν πρωτοεμφανίσθηκε με πρωτοβουλία του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου. Εορτάζεται κάθε χρόνο στις 27 Μαρτίου, με θεατρικά δρώμενα και άλλες συναφείς με το θέατρο εκδηλώσεις, που διοργανώνονται από τα εθνικά τμήματα του Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου, μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που συνενώνει τους επαγγελματίες του θεάτρου και συνεργάζεται στενά με την UNESCO.
Κάθε χρόνο ένας άνθρωπος του θεάτρου αναλαμβάνει να γράψει το μήνυμα του εορτασμού, το οποίο είθισται να διαβάζεται στα θέατρα πριν από την παράσταση της 27ης Μαρτίου. Το φετινό μήνυμα (2024) υπογράφει ο νορβηγός θεατρικός συγγραφέας Γιόν Φόσε (Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023) και έχει ως εξής:
Η Τέχνη είναι Ειρήνη
Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ταυτόχρονα μοιάζει με όλους τους άλλους
ανθρώπους. Η ορατή, εξωτερική μας εμφάνιση είναι διαφορετική από όλων των άλλων φυσικά, αλλά υπάρχει επίσης κάτι μέσα στον καθένα από εμάς, που ανήκει μόνο σε αυτό το άτομο – που είναι μόνο αυτό το άτομο. Θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε το πνεύμα του ή την ψυχή του. Ή αλλιώς, μπορούμε να αποφασίσουμε να μην το χαρακτηρίσουμε καθόλου με λέξεις, απλά να το αφήσουμε ήσυχο.
Αλλά ενώ όλοι μας είμαστε διαφορετικοί μεταξύ μας, είμαστε και όμοιοι. Οι άνθρωποι από κάθε μέρος του κόσμου είναι θεμελιωδώς παρόμοιοι, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλάμε, το χρώμα του δέρματός μας, το χρώμα των μαλλιών μας.
Αυτό μπορεί να είναι κάπως παράδοξο: ότι είμαστε εντελώς όμοιοι και ταυτόχρονα εντελώς ανόμοιοι. Ίσως ο άνθρωπος να είναι εγγενώς παράδοξος, με τη γεφύρωση του σώματος και της ψυχής μας περιλαμβάνουμε τόσο την πιο γήινη, απτή ύπαρξη όσο και κάτι που υπερβαίνει αυτά τα υλικά, επίγεια όρια.
Η τέχνη, η καλή τέχνη, καταφέρνει με τον υπέροχο τρόπο της να συνδυάζει το
εντελώς μοναδικό με το καθολικό. Μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το διαφορετικό -το ξένο, θα μπορούσαμε να πούμε- ως καθολικό. Με αυτόν τον τρόπο, η τέχνη σπάει τα όρια μεταξύ γλωσσών, γεωγραφικών περιοχών, χωρών. Συγκεντρώνει όχι μόνο τις ατομικές ιδιότητες του καθενός, αλλά και με μια άλλη έννοια, τα ατομικά χαρακτηριστικά κάθε ομάδας ανθρώπων, για παράδειγμα κάθε έθνους.
Η τέχνη το κάνει αυτό όχι ισοπεδώνοντας τις διαφορές και κάνοντας τα πάντα ίδια, αλλά αντίθετα, δείχνοντάς μας τι είναι διαφορετικό από εμάς, άλλο ή ξένο. Κάθε σπουδαία τέχνη περιέχει ακριβώς αυτό: κάτι ξένο, κάτι που δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως κι όμως ταυτόχρονα το κατανοούμε κατά κάποιον τρόπο. Περιέχει ένα μυστήριο, ας πούμε. Κάτι που μας γοητεύει και έτσι μας ωθεί πέρα από τα όριά μας και με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί την υπέρβαση που κάθε τέχνη πρέπει και να περιέχει μέσα της και να μας οδηγεί σ’ αυτήν.
Δεν γνωρίζω καλύτερο τρόπο για να φέρει κανείς κοντά τα αντίθετα. Αυτή είναι η ακριβώς αντίστροφη προσέγγιση από εκείνη των βίαιων συγκρούσεων που βλέπουμε τόσο πολύ συχνά στον κόσμο, οι οποίες υποκύπτουν στον καταστροφικό πειρασμό να εξοντώσουν οτιδήποτε ξένο, οτιδήποτε μοναδικό και διαφορετικό, συχνά χρησιμοποιώντας τις πιο απάνθρωπες εφευρέσεις που έχει θέσει στη διάθεσή μας η τεχνολογία. Υπάρχει τρομοκρατία στον κόσμο. Υπάρχει πόλεμος. Διότι οι άνθρωποι έχουν και μια ζωώδη πλευρά που καθοδηγείται από το ένστικτο να βιώνουν το άλλο, το ξένο, ως απειλή για τη δική τους ύπαρξη και όχι ως ένα συναρπαστικό μυστήριο.
Έτσι εξαφανίζεται η μοναδικότητα -οι διαφορές που όλοι μπορούμε να δούμε-,
αφήνοντας πίσω μια συλλογική ομοιομορφία, όπου οτιδήποτε διαφορετικό αποτελεί απειλή που πρέπει να εξαλειφθεί. Αυτό που φαίνεται από έξω ως διαφορά, για παράδειγμα στη θρησκεία ή στην πολιτική ιδεολογία, γίνεται κάτι που πρέπει να κατατροπωθεί και να καταστραφεί.
Ο πόλεμος είναι η μάχη ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε όλους μας: το κάτι μοναδικό. Και είναι επίσης μια μάχη ενάντια στην τέχνη, ενάντια σε αυτό που βρίσκεται βαθιά μέσα σε κάθε τέχνη.
Μίλησα εδώ για την τέχνη γενικά, όχι για το θέατρο ή τη θεατρική γραφή
ειδικότερα, αλλά αυτό συμβαίνει επειδή, όπως είπα, όλη η καλή τέχνη, κατά βάθος, περιστρέφεται γύρω από το ίδιο πράγμα: παίρνει το εντελώς μοναδικό, το εντελώς συγκεκριμένο, και το καθιστά καθολικό. Ενώνει το ιδιαίτερο με το καθολικό μέσω της καλλιτεχνικής του έκφρασης: δεν εξαλείφει την ιδιαιτερότητά του, αλλά την τονίζει, αφήνοντας το ξένο και το άγνωστο να λάμψει ξεκάθαρα.
Ο πόλεμος και η τέχνη είναι αντίθετα, όπως ακριβώς ο πόλεμος και η ειρήνη είναι αντίθετα – είναι τόσο απλό. Η τέχνη είναι ειρήνη.
Βιογραφικό σημείωμα του Γιον Φόσε
Ο Jon Fosse (Γιον Φόσε) είναι ένας διάσημος Νορβηγός συγγραφέας που
γεννήθηκε το 1959. Είναι γνωστός για το πλούσιο έργο του, το οποίο περιλαμβάνει θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, δοκίμια, παιδικά βιβλία και μεταφράσεις. Το συγγραφικό ύφος του Fosse χαρακτηρίζεται από μινιμαλισμό και συναισθηματικό βάθος, γεγονός που τον καθιστά έναν από τους πιο πολυπαιγμένους θεατρικούς συγγραφείς στον κόσμο. Το 2023, του απονεμήθηκε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας για τα καινοτόμα θεατρικά έργα και την πεζογραφία του που δίνουν φωνή στο ανείπωτο.
Το έργο του Fosse έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από πενήντα γλώσσες, με
παραγωγές που έχουν παρουσιαστεί σε περισσότερες από χίλιες σκηνές
παγκοσμίως. Τα μινιμαλιστικά και εσωστρεφή θεατρικά του έργα, που συχνά
αγγίζουν τα όρια της λυρικής πρόζας και ποίησης, συνεχίζουν τη δραματική
παράδοση που καθιέρωσε ο Henrik Ibsen τον 19ο αιώνα. Το έργο του Fosse έχει
συνδεθεί με το μεταδραματικό θέατρο, ενώ τα αξιοσημείωτα μυθιστορήματά του
έχουν χαρακτηριστεί ως μεταμοντέρνα και πρωτοποριακά λόγω του μινιμαλισμού, του λυρισμού και της αντισυμβατικής χρήσης του συντακτικού.
Ο Fosse κέρδισε διεθνή αναγνώριση ως δραματουργός με το έργο του Nokon kjem til å komme (1996 – Κάποιος θα έρθει, 2002), γνωστό για τη δραστική μείωση της γλώσσας και τη δυναμική έκφραση των ανθρώπινων συναισθημάτων.
Εμπνευσμένος από καλλιτέχνες όπως ο Samuel Beckett και ο Thomas Bernhard, ο
Fosse συνδυάζει τοπικούς δεσμούς με μοντερνιστικές τεχνικές. Τα έργα του
απεικονίζουν τις αβεβαιότητες και τα τρωτά σημεία των ανθρώπινων εμπειριών
χωρίς μηδενιστική περιφρόνηση.
Στα έργα του, ο Fosse συχνά αφήνει ημιτελείς λέξεις ή πράξεις, δημιουργώντας μια αίσθηση άλυτης έντασης. Θέματα αβεβαιότητας και αγωνίας διερευνώνται σε έργα όπως το Natta syng sine songar (1998 – Νυχτερινά τραγούδια, 2002) και το Dødsvariasjonar (2002 – Παραλλαγές θανάτου, 2004). Το θάρρος του Fosse να
εμβαθύνει στις ανησυχίες της καθημερινής ζωής συνέβαλε στην ευρεία αναγνώρισή του.
Τα μυθιστορήματα του Fosse, όπως το Morgon og kveld (2000 – Πρωί και Βράδυ,
2015) και το Det er Ales (2004 – Άλις στη φωτιά, 2010), αναδεικνύουν τη
μοναδική του γλώσσα που χαρακτηρίζεται από παύσεις, διακοπές, αρνήσεις και
βαθιές αμφισβητήσεις. Η Τριλογία (Trilogien, 2016) και η επταλογία Det andre
namnet. Septologien Ι-ΙΙ (2019 – Το άλλο όνομα. Επταλογία Ι-ΙΙ, 2020),
καταδεικνύουν περαιτέρω την εξερεύνηση του Fosse για την αγάπη, τη βία, τον
θάνατο και τη συμφιλίωση.
Η χρήση εικόνων και συμβολισμών από τον Fosse είναι εμφανής στα ποιητικά του
έργα, όπως το Sterk vind (2021) και η ποιητική συλλογή Dikt i samling (2021).
Έχει επίσης μεταφράσει έργα των Georg Trakl και Rainer Maria Rilke στα
Νεονορβηγικά.
Συνολικά, τα έργα του Jon Fosse εμβαθύνουν στην ουσία της ανθρώπινης
κατάστασης, αντιμετωπίζοντας θέματα αβεβαιότητας, αγωνίας, αγάπης και
απώλειας. Με τον μοναδικό τρόπο και ύφος γραφής του και τη βαθιά εξερεύνηση
καθημερινών καταστάσεων, ο Jon Fosse έχει καθιερωθεί ως μια σημαντική
προσωπικότητα της σύγχρονης λογοτεχνίας και του θεάτρου.
Μετάφραση: Γιόλα Κλείτου – Κυπριακό Κέντρο Διεθνούς Ινστιτούτου Θεάτρου (ΚΚΔΙΘ).
Πηγή: www.sansimera.gr
