Σε μια ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Frontiers in Plant Science , οι ερευνητές παρακολούθησαν τις αρχαίες τέχνες και την πρόσφατη γενετική για να εντοπίσουν την εξελικτική προέλευση του κρόκου σαφράν ( Crocus sativus ) , ενός τριπλοειδούς άνθους και πηγής του μπαχαρικού και της χρωστικής σαφράν.
Το σαφράν, το πιο ακριβό μπαχαρικό στον κόσμο, εξάγεται από τα άνθη του κρόκου κρόκου ( Crocus sativus ). Πηγή εικόνας: Johan Puisais.
Από την Ελλάδα μέχρι το Ιράν, από πίνακες ζωγραφικής και βαφές μέχρι μπαχαρικά και αρώματα, η γεύση και το λαμπερό κίτρινο χρώμα του σαφράν – το πιο ακριβό μπαχαρικό στον κόσμο – έχει κάνει τα ίχνη του στην ανθρώπινη ιστορία.
Ο κρόκος εξάγεται από τα άνθη του κρόκου κρόκου, ενός είδους ανθοφόρου φυτού του γένους Crocus στην οικογένεια της ίριδας Iridaceae .
Μεταξύ 15.000 και 16.000 λουλουδιών, που απαιτούνται μεταξύ 370 και 470 ανθρωποώρες για τη συλλογή, δίνουν ένα κιλό σαφράν, αξίας μεταξύ 1.300 και 10.000 δολαρίων.
Η Μεσόγειος θεωρείται ως ο τόπος ανάδυσης πολλών ειδών Κρόκου , με την Ελλάδα και την Τουρκία να κατέχουν τον μεγαλύτερο αριθμό. Η διερεύνηση αρχαίων κειμένων και έργων τέχνης σε αυτές τις περιοχές μπορεί να βοηθήσει στην εύρεση περισσότερων πληροφοριών σχετικά με την πρώιμη εξημέρωση του σαφράν.
Η πρώτη χρήση της λέξης «σαφράν» χρονολογείται από τον 12ο αιώνα με τον παλιό γαλλικό όρο safran που προέρχεται διαδοχικά από το λατινικό safranum, το αραβικό za’farān και το περσικό zarparan με την έννοια «χρυσό κορδόνι».
Καθώς οι λαϊκές ταξινομήσεις χρησιμοποιήθηκαν για τη διαφοροποίηση των φυτικών ειδών πριν από την επισημοποίηση του Λινναϊκού συστήματος, διαφορετικά είδη μωβ, φθινοπωρινών κρόκων δεν διακρίνονταν πριν από τον 18ο αιώνα.
Ως εκ τούτου, εκείνη την εποχή, οι περισσότεροι κρόκοι θεωρούνταν ως ένας και δεν μπορούμε να βασιστούμε σε κείμενα για σαφείς πληροφορίες για τα είδη. Ωστόσο, οι επιστήμονες πρότειναν ότι ο Crocus cartwrightianus , ο Crocus thomasii ή ο Crocus hadriaticus ήταν τα πιο πιθανά είδη που αναφέρθηκαν από τους αρχαίους ιστορικούς.
Όσον αφορά τις αρχαίες τέχνες, οι εικόνες μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο τύπους: αφενός σε εκείνες που είναι ζωγραφισμένες με χρωστικές που προέρχονται από τον κρόκο και αφετέρου σε αυτές που απεικονίζουν άνθη κρόκου κρόκου.
Ενώ η χρήση χρωστικών με βάση τον κρόκο μπορεί να εντοπιστεί πριν από περίπου 50.000 χρόνια σε προϊστορικές ζωγραφιές σπηλαίων στο βορειοδυτικό Ιράν (σημερινό Ιράκ), πρώιμα σημάδια καλλιέργειας και εξημέρωσης βρέθηκαν αργότερα, περίπου το 1700 π.Χ., κατά την εποχή του Μινωικού πολιτισμού στην Κρήτη.
Καθώς αναγνωρίστηκε η υψηλή φαρμακευτική αξία και η αντιοξειδωτική του ικανότητα του κρόκου, η εμπορική του αξία ως μπαχαρικό αυξήθηκε τις επόμενες εποχές, οδηγώντας στην εξάπλωσή του σε όλη τη Μεσόγειο.
«Τόσο τα αρχαία έργα τέχνης όσο και η γενετική υποδεικνύουν την Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού, περίπου το 1700 π.Χ. ή νωρίτερα, ως την προέλευση της εξημέρωσης του κρόκου», είπε ο Ludwig Mann, Ph.D. φοιτητής στο Technische Universität Dresden.
«Το να μάθετε πού και πότε ο κρόκος εξημερώθηκε για πρώτη φορά δεν είναι εύκολο: το είδος είναι δύσκολο να μελετηθεί γενετικά, επειδή έχει τρία αντίγραφα από κάθε χρωμόσωμα αντί για τα συνηθισμένα δύο, και ένα μεγάλο γονιδίωμα που περιέχει υψηλό ποσοστό δύσκολων αλληλουχία επαναλαμβανόμενο DNA», πρόσθεσε ο Seyyedeh-Sanam Kazemi-Shahandashti, Ph.D. φοιτητής στο Ινστιτούτο Βιο- και Γεωεπιστημών του Forschungszentrum Jülich.
«Καθώς δεν υπάρχουν υπολείμματα αρχαίου κρόκου που έχουν διατηρηθεί από την αρχαιότητα, επισκεπτόμαστε ξανά αρχαία έργα τέχνης που απεικονίζουν φυτά που μοιάζουν με σαφράν. Περιμέναμε ότι αυτά θα μπορούσαν να μας οδηγήσουν σε συγκεκριμένες περιοχές».
«Τα έργα τέχνης από τον μινωικό πολιτισμό είναι πιθανότατα τα αρχαιότερα που απεικονίζουν εξημερωμένο σαφράν», είπαν οι επιστήμονες.
«Για παράδειγμα, τα πυκνά μπαλώματα λουλουδιών κρόκου στην τοιχογραφία « Οι Σαφράν Συγκεντρωτές » από το νησί της Σαντορίνης (περίπου 1600 π.Χ.) υποδηλώνουν καλλιέργεια».
«Μια άλλη τοιχογραφία στο ίδιο νησί, το « The Adorants », δείχνει λουλούδια με μακριά, σκούρα-κόκκινα στίγματα που ξεπερνούν τα σκούρα βιολετί πέταλα, χαρακτηριστικά του εξημερωμένου σαφράν».
«Λουλούδια με αυτά τα χαρακτηριστικά απεικονίζονται επίσης σε κεραμικά και υφάσματα από την Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού και συμβολικά αποδίδονται στο ιδεόγραμμα για το σαφράν στην αρχαία Γραμμική Β γραφή».
«Στην Αίγυπτο, τάφοι από τον 15ο και τον 14ο αιώνα π.Χ. απεικονίζουν πώς οι πρεσβευτές από την Κρήτη έφεραν φόρο τιμής με τη μορφή υφασμάτων βαμμένων με σαφράν».
Μια προέλευση στην Ελλάδα της Εποχής του Χαλκού συμφωνεί με τα αποτελέσματα γενετικών μελετών του 2019, οι οποίες έδειξαν ότι ο Crocus cartwrightianus , που εμφανίζεται μόνο στην ηπειρωτική Ελλάδα και την Κρήτη, είναι ο πλησιέστερος άγριος συγγενής του κρόκου.
«Ο σύγχρονος κρόκος σαφράν με τα τρία γονιδιώματά του προέκυψε φυσικά από τη φύση, είτε αποκλειστικά από τον Crocus cartwrightianus είτε από υβρίδια μεταξύ του Crocus cartwrightianus και ενός άλλου είδους κρόκου», είπαν οι συγγραφείς.
«Ο κρόκος του κρόκου θα είχε διατηρηθεί τότε από τους Έλληνες της Εποχής του Χαλκού λόγω των ανώτερων ιδιοτήτων του ως μπαχαρικού».
«Θα συνεχίσουμε να ανιχνεύουμε τις ιδιότητες του κρόκου», είπε ο Δρ. Tony Heitkam, επικεφαλής της ομάδας Plant Genomics στο Technische Universität Dresden.
«Σήμερα σε όλο τον κόσμο, όλοι οι κρόκοι σαφράν είναι ουσιαστικά κλώνοι που χρονολογούνται από την εμφάνιση του κρόκου στην αρχαία Ελλάδα».
«Παρόλα αυτά, παρά το γεγονός ότι μοιράζεται το ίδιο γονιδίωμα, το σαφράν μπορεί να έχει διαφορετικές ιδιότητες ανάλογα με την περιοχή».
«Ξεκινήσαμε να διερευνούμε τα μοριακά αίτια, ιδιαίτερα τις αποκαλούμενες «επιγενετικές» διαφορές, για αυτήν την περιφερειακή παραλλαγή».
Πηγή: sci-news.com
